Waarheid ... Deze keer niet het ‘Domfenster’ van Gerard Richter in de Dom van Keulen. Nee het is een voorstudie daarvoor, nu in het Nietzsche-Haus in Sils Maria. Door ieder gekleurd stuk glas ziet de wereld er anders uit. Ik dacht aan het begrip ‘perspectivisme’. Dit begrip verwijst, vooral door de invloed van Friedrich Nietzsche, naar het volstrekte onvermogen van de mens om de waarheid absoluut te kennen. Het enige wat voor de mens verschijnt is een veelheid van over elkaar heen vallende en met elkaar in strijd zijnde perspectieven. Nietzsche benadrukte dat we de werkelijkheid uitsluitend fragmentarisch kunnen ervaren.

Lej de la Tscheppa ligt hoog boven Sils Maria en Silvaplana. Vorig jaar was ik er weer met Gemma. Er is geen kabelbaan; je komt er door 800 meter steil te klimmen in rustig tempo. Het uitzicht boven op het weidse dal van het Oberengadin is prachtig. Deze bergwereld speelt een enorme rol in de kunst van Giovanni Segantini en Gerhard Richter. Voor mij begon het met Friedrich Nietzsche. Telkens kwam hij terug naar Sils. De omringende bergwereld was voor hem een metafoor voor hoogte, zuiverheid en zelfoverwinning – denk aan zijn ‘Zarathustra’. In 1883 schreef hij: “Hier wonen mijn Muzen”.

Met haar adembenemende foto van de klimster Angela Vanwiemeersch won de Australische fotografe Krystle Wright de prestigieuze Red Bull Illume fotowedstrijd 2023. Locatie: Long Canyon bij Moab in Utah. De foto deed me denken aan ‘inspiratie’, als iets wat je ontvangt, als ‘flits’, maar waarvoor je ook hard moet werken. Wright had het idee – de beklimming van een kunstmatig verlichte scheur in een rotswand – en werkte daarna hard aan de realisatie ervan. Opeens is er dan deze prachtige foto. In het verleden gaf ik les over het bijzondere thema ‘inspiratie’ aan de hand van teksten van Plato, Aristoteles en Ficino.

“DAS SCHWEIGEN VON MARCEL DUCHAMP WIRD ÜBERBEWERTET”, schreef Joseph Beuys in 1964 tijdens een van zijn ‘Aktionen’. Actief zijn of in zwijgen vervallen, dat was de kwestie die toen speelde. Deze maand organiseerden we de cultuurreis ‘Beuys in Kleef’. We verkenden stad en omgeving in zijn voetsporen en die van zijn leermeester Mataré. Ik gaf een lezing over ‘Beuys in Nederland’. Op de foto sta ik naast Gerd Borkelmann, kunstenaar én kunstkenner. Hij heeft ons geholpen met de voorbereiding. En samen met zijn collega’s gidste hij ons door Museum Kurhaus Kleve en Museum Schloss Moyland. Wat zij vertelden, hielp enorm. (foto Wim Gordebeke)

‘7000 Eichen’ was de wijd reikende bijdrage van de Duitse kunstenaar Joseph Beuys (1921-1986) aan de zevende ‘doumenta’ in 1982 in Kassel. Hij wilde 7000 bomen planten. Na de oorlog had men bij de herinrichting van de stad alleen oog voor auto’s; Beuys wilde met dit kunstproject ook groen voor de burgers van Kassel. Samen met een basalt zuil zou iedere boom een herkenbaar boommonument vormen. Beuys zelf had het over ‘soziale Plastik’ en ‘Stadverwaldung statt Stadtverwaltung’. Vorige zomer ben ik de bomen in de diverse woonwijken van Kassel gaan bekijken. Nu geef ik les over dit fascinerende levende kunstwerk.

We beginnen het nieuwe jaar met iets heel moois: een cursus over het gedicht 'Mosella' van Decimus Magnus Ausonius (ca. 310-395). Hij groeide op tussen de wijngaarden langs de rivier de Garonne en doceerde daarna dertig jaar lang retorica en filosofie in Bordeaux. Vervolgens verbleef hij vele jaren aan het Romeinse keizerlijke hof in Trier als opvoeder en staatsman. Het Moezel-landschap raakte hem en inspireerde tot het schrijven zijn beroemde lofdicht 'Mosella'. Hiermee werd hij de grondlegger van een nieuw genre in de literatuur: het stroomdicht. Zijn filosofische inzet is bijzonder: neoplatonisme gecombineerd met een modern aandoende taalfilosofie.

Op de foto staat dr. Florian Tanz, gepromoveerd op de watervoorziening van Romeins Trier. Als wetenschapper is hij een collega van Gemma. Tegelijkertijd is hij lid van de gladiatorenschool in Trier, waar hij al experimenterend onderzoekt hoe het is om gladiator te zijn. Tijdens onze cultuurreis in Trier vorige week, toonde hij in het amfitheater zijn bijzondere vaardigheden én de essentie van het gladiatorengevecht. Niet alleen de specifieke uitrusting en technieken maken een gevecht boeiend, maar ook het telkens afstand nemen en nabijheid zoeken, zorgen voor spanning. Zijn enthousiasme werkte aanstekelijk. Zodra hij een vechtpose aannam, leek hij te dansen. 

Op 16 oktober presenteerde Gemma Jansen in Rome haar nieuwe boek over de Romeinse toiletten in deze stad: Sixty-Six Toilets and Urinals in the Ancient City of Rome. We zijn trots op haar! Al meer dan 30 jaar doet ze zulk archeologisch onderzoek in Ephese, Herculaneum, Minturnae, Ostia, Pompeji en de Villa van Hadrianus. Nu dus Rome. Drieëndertig onderzoekers werkten mee aan het prachtige boek. De toiletzittingen op de kaft zijn afkomstig van een van de grootste toiletten van Rome: een toilet voor 60 personen, gebouwd op de plaats waar Caesar is vermoord. Volgend jaar gaan Gemma en ik die opmeten…

Vol verwondering zag ik deze assemblage van Joseph Beuys uit 1971: Kants ‘Kritik der reinen Vernunft’ (1871) in een Reclam-uitgave én een flesje Maggi! Wat doen die dingen samen? De kleuren rood en geel harmoniëren, maar er is meer. Kant leidde de moderne filosofie in door het rationalisme en het empirisme met elkaar te verenigen: “Gedanken ohne Inhalt sind leer, Anschauungen ohne Begriffe sind blind.” Beide insteken zijn nodig bij het kennen. Ook het Maggi-flesje verenigt het fysieke (smaakmaker) met het geestelijke (‘Magie’). “BEUYS: ich kenne kein Weekend”. Voor Beuys geldt te allen tijde een samengaan van lichaam en geest. (foto: Eugenie Jansen)